Sau gần 10 năm kháng chiến gian khổ (1418 – 1427), nghĩa quân Lam Sơn dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi, Nguyễn Trãi đã đánh bại quân Minh, giành lại độc lập cho đất nước, nhưng cũng phải gần 10 năm trên mặt trận ngoại giao, triều Lê Sơ mới buộc được nhà Minh công nhận địa vị hợp pháp của mình.

Năm 1431, nhà Minh phải thừa nhận chính quyền của Lê Lợi, dù chỉ mới trao cho ông chức danh “Quyền trông coi quốc sự An Nam”. Hơn năm năm sau, nhà Minh mới chịu phong cho vua Lê Thái Tông làm “An Nam quốc vương”. Với sự kiện này, nhà Minh đã chính thức công nhận Đại Việt là một nước hoàn toàn độc lập, quan hệ giữa hai nước được khôi phục đầy đủ. Đây là một thắng lợi chính trị quan trọng của vương triều Lê sơ sau khi đã đánh đuổi được quan, quân nhà Minh ra khỏi bờ cõi. Thắng lợi này thể hiện đường lối ngoại giao mềm dẻo, đúng đắn của vương triều Lê sơ trong quan hệ với Trung Quốc – một đế chế lớn chưa bao giờ từ bỏ tham vọng thôn tính Đại Việt. Mục đích của đường lối này đã từng được Nguyễn Trãi đúc kết trong bài “Phú núi Chí Linh” nổi tiếng: “Sửa hòa hiếu cho hai nước” để “Tắt muôn đời chiến tranh”¹.

Trong lịch sử quan hệ sách phong, triều cống giữa nhà Minh và Lê sơ (1428 – 1527) diễn ra rất ổn định. Trong khoảng 100 năm này, việc cầu phong, sách phong, triều cống cũng như các quan hệ thông hiếu khác diễn ra đều đặn, hữu hảo, theo đúng luật lệ và không xảy ra một biến động lớn nào như thời Trần, Hồ trước hay thời Mạc sau đó.

Từ khi triều Lê được thành lập 1428 đến năm 1527 đã có 11 đời vua kế tiếp nhau: Lê Thái Tổ (1428 – 1433), Lê Thái Tông (1433 – 1442), Lê Nhân tông (1442 -1459), Lê Nghi Dân (1459 – 1460), Lê Thánh Tông (1460 – 1497), Lê Hiến Tông (1497 – 1504), Lê Túc Tông (1504), Lê Uy Mục (1504 – 1509), Lê Tương Dực (1510 – 1516), Lê Chiêu Tông (1516 – 1522), Lê Cung Hoàng (1522 – 1527).

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, thời Lê Sơ có 11 đời vua thì có 10 đời vua sau khi lên ngôi đã sai sứ giả sang triều Minh cầu phong: Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục, Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tông. Chỉ có Lê Cung Hoàng (Lên ngôi năm 1522) chưa cử sứ giả đi cầu phòng thì đã bị Mặc Đăng Dung cướp ngôi và giết chết vào năm 1527.

Bảng thống kê quá trình cầu phong của các vua Lê sơ:

Bảng thống kê trên cho thấy, thời gian đi của một sứ đoàn từ Thăng Long sang Yên Kinh (Bắc Kinh) là khoảng 4-5 tháng. Tuy nhiên, cũng có những phái đoàn đi lâu hơn rất nhiều. Có lẽ, tuy thời gian được ấn định nhưng vì lý do nào đó mà các sứ đoàn này khởi hành muộn. Cá biệt có một số sứ đoàn  chỉ đi trong khoảng gần hai tháng, đó là sứ đoàn của Đào Công Soạn đi cầu phong cho vua Lê Thái Tông vào năm 1436.

Có thể thấy, sau khi nhà Minh công nhận chính quyền của Lê Lợi (1431), tức là từ khi hai nước chính thức nối lại quan hệ sách phong, triều cống, thì việc cầu phong của các vua Lê tiếp theo hầu như không gặp trở ngại nào và diễn ra thuận lợi. Sau khi nhận được biểu cầu phong của các vua Lê sơ, triều Minh thường nhanh chóng cử sứ giả mang chiếu sắc sang sách phong ngay, không có trường hợp cầu phong nào không được sách phong. Việc cử các quan lại có chức vụ, phẩm hàm cao làm sứ giả chứng tỏ cả hai phía đều coi trọng quan hệ sách phong, triều cống. Trong khoảng một thế kỷ, quan hệ giữa hai nước cơ bản là hữu hảo./.

Chú thích:

1. 1. Nguyễn Trãi toàn tập, Sđd, tr.87

Tài liệu tham khảo:

1. Đại việt sử ký toàn thư – Viện khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội 1998

1. 2. Minh thực lục – Hồ Bách Thảo - Nxb Hà Nội
2. 3. Việt Nam sử lược – Trần Trọng Kim – Nxb Kim Đồng.
3. 4. Về quan hệ sách phong, triều cống Minh – Đại Việt – Nguyễn Thị Kiều Trang, Nxb Chính trị quốc gia sự thật.
4. 5. Nguyễn Trãi toàn tập  – Nxb Văn hóa
5. Bài & ảnh : Lê Thị Dịu

Cán bộ phòng nghiệp vụ Ban QLDTLK