Anh hùng dân tộc Lê Lợi (1385- 1433) đã lãnh đạo khởi nghĩa Lam Sơn giành lại độc lập cho dân tộc. Năm 1428, Lê Lợi đăng quang ngôi vua, mở ra triều đại Lê Sơ trong lịch sử phong kiến. Sau khi lên ngôi, vua Lê Thái Tổ đã thực hiện nhiều chính sách để khôi phục và phát triển đất nước, ổn định nền chính trị, quan tâm đặc biệt đến vùng biên cương tổ quốc.

Vua lên ngôi được 4 năm thì vùng đất Tây Bắc có sự nổi loạn. Nhận thức được tầm quan trọng của vùng đất này đối với sự an nguy quốc gia, Vua đã thân chinh dẫn binh lên dẹp loạn để ổn định tình hình và khẳng định chủ quyền lãnh thổ. Mùa Đông năm 1431, Vua dẫn binh lên Tây Bắc dẹp loạn Đèo Cát Hãn, một Tù trưởng đã nổi loạn chống lại triều đình từ thời nhà Hồ, thu giang sơn về một mối, đem lại sự bình yên nơi phên dậu phía Tây đất nước.

Ổn định được vùng đất này, Vua đã cảm tác viết một bài thơ và cho khắc vào vách núi Pu Huổi Chổ bên bờ sông Đà (nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnhLai Châu). Trải qua gần 600 năm, bài thơ như là minh chứng lịch sử nói lên sức mạnh, ý chí độc lập tự cường của người dân nước Việt.

Tháng 9 năm 2011, đồng bào các dân tộc tỉnh Lai Châu đã làm 1 phiên bản dâng tặng khu di tích lịch sử Lam Kinh. Hiện nay phiên bản bia đang được trưng bày trong khuôn viên nhà trưng bày di tích Lam Kinh. Văn bia được viết bằng chữ Hán gồm 132 chữ.

Dưới đây là phiên âm và bản dịch của bài thơ:

Phiên âm:

Di địch chi vi biên hoạn tự cổ hữu chi, Hán chi Hung Nô, Đường chi Đột Quyết, ngã Tây Việt chi mường Lễ chư man thị dã. Khoảnh do Trần Hồ suy chính, phiên thần bạt hỗ, Cát Hãn nữu ư cựu tập, phụ cố phất tuẫn, dư kim suất vãng chinh thủy lục tịnh tiến, nhất cử tựu binh, nhân tả nhất luật, khắc chi vu thạch, dĩ giới hậu thế man tù chi ngạnh hóa giả, vân:

Cuồng tặc cảm bô chu,

Biên manh cửu hễ tô.

Bạn thần tòng cổ hữu,

Hiểm địa tự kim vô.

Thảo mộc kinh phong hạc,

Sơn xuyên nhập bản đồ,

Đề thi khắc nham thạch,

Trấn ngã Việt Tây ngu.

Tân Hợi quý đông cát nhật

Ngọc Hoa Động Chủ đề

Dịch nghĩa:

Dân di địch là mối họa ở vùng biên giới, từ cổ đã có, như Hung Nô đời Hán, Đột Quyết đời Đường và các tộc người man ở miền Tây nước Việt ta. Ít lâu do chính sự cuối đời Trần, Hồ suy yếu, bọn phiên thần hung hăng táo tợn, Cát Hãn khư khư giữ tật cũ, ngoan cố không sửa đổi. Nay ta đem quân tiến đánh, hai quân thủy bộ cùng tiến. Đánh một trận là dẹp yên ngay. Nhân làm một bài thơ luật, khắc vào đá núi để răn các tù trưởng đời sau ngang ngạnh phải tuân theo đức hóa.

Thơ rằng:

Giặc điên cuồng tránh sao khỏi sự trừng phạt,

Dân biên thùy từ lâu mong đợi được cứu sống.

Bề tôi làm phản từ xưa vẫn có

Đất hiểm trở từ nay chẳng còn

Gió thổi, hạc kêu, cũng làm cho giặc sợ hãi

Sông núi đất này vào chung một bản đồ.

Đề thơ khắc vào đá núi

Trấn giữ miền Tây nước Việt ta.

Ngày lành, tháng 1 năm 1432

Ngọc Hoa Động Chủ đề

Dịch thơ:

Bọn giặc dữ tránh sao trừng phạt

Dân biên thùy khao khát chờ ta

Lạ chi thói kẻ gian tà

Từ nay đất hiểm hóa ra yên lành

Tiếng gió, hạc đủ kinh hồn giặc

Núi sông ta vào một bản đồ

Khắc trên đá núi bài thơ

Miền Tây nước Việt muôn thu vững vàng.

(Trần Lê Văn, dịch )

Đến thăm khu di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh và chiêm ngưỡng phiên bản bài thơ của vua Lê Thái Tổ, chúng ta càng thêm tự hào về truyền thống lịch sử, quý trọng những thành quả ổn định biên cương, giữ vững nền độc lập thống nhất đất nước của người anh hùng đất Lam Sơn./.

Bài: Lê Thị Loan

Cán bộ phòng nghiệp vụ Ban QLDTLK